Published on September 4th, 2023 | by fileto

Το Δεδέαγατς στη Μικρασιατική καταστροφή (1922)

ΠΩΣ ΗΤΑΝ ΑΡΑΓΕ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ;

Οδοιπορικό στην Αλεξανδρούπολη λίγο πριν την Καταστροφή της Σμύρνης (14/9/1922) και πριν την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης.Η αμαξοστοιχία ανέμενε και ώρμησε με αποφασιστικότητα προς τα σύνορα του γειτονικού νομού Εβρου, του οποίου η πρωτεύουσα, το Δεδέαγατς, η ωραία Αλεξανδρούπολις των νεωτέρων, είνε το λαμπρότερον άστρον των Θρακικών πόλεων.
(Αύγουστος 1922)

της Ουρανίας Πανταζίδου

Βρισκόμαστε στο καλοκαίρι του 1922. Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας “ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ” της Θεσσαλονίκης πραγματοποιεί ένα οδοιπορικό στην Αλεξανδρούπολη, λίγο πριν την Καταστροφή της Σμύρνης (14/9/1922) και πριν την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης (Συνθήκη των Μουδανιών, 28 Σεπτεμβρίου / 11 Οκτωβρίου 1922).

Είναι γνωστό ότι η εν λόγω Συνθήκη υπογράφηκε μεταξύ των συμμάχων και της τουρκικής αντιπροσωπείας. Στο μεγάλο παζάρι που διεξήχθη στα Μουδανιά της Μικράς Ασίας, με την Ελλάδα απούσα αποφασίστηκε η παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στην Τουρκία. (www.alexpolisonline.com/2021/10/1922.html).

Καθώς ο δημοσιογράφος της εφημερίδας “ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ” πλησιάζει προς τον σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης περιγράφει το γύρω τοπίο. Γράφει για την ύπαρξη πολλών και ψηλών δέντρων, για τα στάχυα που λυγίζουν από τον πλούσιο καρπό τους αλλά και για τα αφρισμένα κύματα του Αιγαίου.

Στο σταθμό γίνεται ο απαραίτητος έλεγχος διαβατηρίων. Ο σταθμός, σύμφωνα με την εφημερίδα δεν παρουσίαζε καμία εξαιρετική όψη. Μόνο πανύψηλα δέντρα και δυο κτίρια υπήρχαν. Το ένα διώροφο της «αμαρτωλής» Εταιρείας των Ανατολικών Σιδηροδρόμων και το άλλο λιθόδμητο παράπηγμα του κράτους.

Υπήρχαν και μικροκαφενεία, γνώρισμα των σιδηροδρομικών σταθμών. «Τα μικροκαφενεία, τα συνήθη αηδή στολίσματα των ελληνικών σιδηροδρομικών σταθμών παρατάσσονται προ του σταθμού με τας περιπλοκάδας των πρασίνας και ανθούσας, η δε σκόνη, ανθούσα και αυτή το θέρος, παρατάσσει τ΄ άνθη της καθ΄ όλην την οδόν μέχρι του κέντρου της πόλεως».

Η μεγάλη λεωφόρος ήταν μοναδική με τα αιωνόβια δέντρα κατά μήκος της. Και μπαίνοντας κανείς στην πόλη ένιωθε κατάπληκτος με τη ρυμοτομία και τα σπίτια με σχέδιο. «Πόσον ωραία είνε η Αλεξανδρούπολις. Η μόνη πόλη της Θράκης, η κτισθείσα επί τη βάσει σχεδίου, η έχουσα να επιδείξει ρυμοτομίαν ευγραμμίαν, ρυθμόν…».

Στη συνέχεια ο δημοσιογράφος γράφει ότι η πόλη διαθέτει ξενοδοχεία με πελώριες επιγραφές αλλά και για τη Λέσχη. «…Μια Λέσχη υπό το ξενοδοχείο “Πανελλήνιον”, ήτις συγκέντρωνε τον καλόν κόσμον της πόλεως αλλ΄ η οποία, δυστυχώς έκλεισε τας πύλας της ενωρίς, παρ΄ όλη την ορχήστραν της και παρ΄ όλην την ευγένειαν και προθυμίαν μιας Ρωσσίδος κυρίας, ήτις εγένετο γκαρσόνι μιαν ημέρα, εκβρασθείσα υπό του κύματος εις την παραλίαν…».

Επίσης στην πόλη υπάρχουν πολλά ξύλινα σπίτια, λίγοι Τούρκοι κάτοικοι και περισσότεροι Βούλγαροι (είναι γνωστό ότι σύμφωνα με τη Συνθήκη του Νεϊγύ του 1919 η ανταλλαγή μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων δεν ήταν υποχρεωτική, οπότε πολλοί Βούλγαροι παρέμειναν στα γύρω χωριά τους αλλά και στην πόλη).

Για τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου γράφει ότι εξωτερικά ήταν μεγαλοπρεπής αλλά στο εσωτερικό του είχε πολλά προβλήματα, ρήγματα κ.α. Γράφει για την ύπαρξη του Παρθεναγωγείου και του Αρρεναγωγείου, που βρίσκονταν στον ίδιο χώρο και σημειώνει ότι τα εκπαιδευτικά αυτά ιδρύματα, που είχαν θεμελιωθεί κατά την περίοδο της δουλείας καταστρέφονται από τις συχνές επιτάξεις από τον Στρατό.

Δεν παραλείπει να αναφερθεί και στο όνομα της πόλης, ότι δηλαδή ονομάστηκε Αλεξανδρούπολη προς τιμή του βασιλιά Αλέξανδρου, που την είχε επισκεφθεί.

Ο αντιβενιζελικός πολιτικός προσανατολισμός της εφημερίδας είναι εμφανής

Όπως σημειώνει ο δημοσιογράφος οι πρώτες προσφυγικές οικογένειες στη Θράκη εγκαταστάθηκαν στα χωριά της περιφέρειας Φερών, Σουφλίου, Ορεστιάδας (Κάραγατς) και Αλεξανδρουπόλεως αλλά και στην Ανατολική Θράκη στα χωριά Αρκαδιουπόλεως, 40 Εκκλησιών, Σιδηροχωρίου, Μ. Γέφυρας, Κυψελών, Βιζύης κ.λ.π.

Να υπενθυμίσω ότι η εφημερίδα αναφέρεται στην περίοδο κατά την οποία η Ανατολική Θράκη ήταν ακόμη ελληνική (1920-1922).

Επίσης αξίζει να σημειώσω τα όσα γράφει για την παλιννόστηση των κατοίκων, που είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους κατά τη Βουλγαρική κατοχή, αλλά και τη φιλοξενία προσφύγων Ποντίων και Μικρασιατών καθώς και τα έργα που γίνονταν για την στέγασή τους. Περιγράφει και το είδος των σπιτιών που κτίζονταν εκείνη την περίοδο, υπό την επίβλεψη του μηχανικού Μαγκλή.

Το έργο της στέγασης δεν ήταν εύκολο αλλά έως το διάστημα εκείνο (Αύγουστος 1922) είχαν γίνει θαύματα.

Οι οικίσκοι ανεγείρονταν επάνω στις στάχτες και τα ερείπια, ως ακολούθως:

α. Οικίσκοι αστικής εγκατάστασης

Τύπος α΄: (για ένα ή δυο άτομα) με είσοδο, ένα δωμάτιο και μια αποθήκη.
Τύπος β΄: (για 3-4 άτομα) με είσοδο, 2 δωμάτια, μαγειρείο και αποχωρητήριο.

β. Οικίσκοι γεωργικής εγκατάστασης

Τύπος α΄: (για ένα ή δυο άτομα) με είσοδο, δωμάτιο, στάβλο, αποθήκη.
Τύπος β΄: (για 3-4 άτομα) με υπόστεγο, δωμάτιο, στάβλο, αποθήκη και προθάλαμο.
Τύπος γ΄: (για 5-7 άτομα) με υπόστεγο, αντιθάλαμο, δυο δωμάτια, αποθήκη και στάβλο.

Το κόστος του κάθε οικίσκου ανέρχονταν περίπου στο ποσό των 3.500 δρχ. το οποίο πλήρωναν οι έποικοι σε δόσεις των 35 δρχ. το έτος.

Το κράτος αφού επιβεβαίωνε την ιδιοκτησία των παλιννοστούντων τους χορηγούσε τις πρώτες ύλες και ποσό χρημάτων ώστε να προχωρήσουν στην έναρξη των εργασιών.

Να κάνω εδώ μια παρένθεση και να σημειώσω ότι τον Μαγκλή ως Μηχανικό της Διευθύνσεως Περιθάλψεως τον γνωρίζουμε ήδη από το Φθινόπωρο του 1920, όταν μεριμνούσε για την εγκατάσταση Ποντίων – Καυκασίων στις περιοχές του Σουφλίου (Τυχερό, Ιτέα, Γιαννούλη, Κυριακή, Μικρό Δέρειο,), Φερών, Διδυμοτείχου, Κάραγατς κ.λ.π.

«Η απαιτηθησομένη οικοδομήσιμος ξυλεία προς ανέγερσιν των οικημάτων, υλοτομείται υπό την διεύθυνσιν του άνω μηχανικού εις τα δύσβατα και πλουσιώτατα εις ξυλείαν βουνά της Δαδιάς. Τα σχέδια των συνοικισμών και η ρυμοτομία οφειλόμενα εις τον κ. Μαγκλήν, παρουσιάζουν ωραίας κωμοπόλεις». (www.alexpolisonline.com/2020/03/1920.html).

Στον Μαγκλή οφείλεται και η ανέγερση του πρώτου συνοικισμού των ναυτικών, που εγκαινιάστηκε στην Αλεξανδρούπολη στις 23/1/1923. Εκεί στεγάστηκαν ναυτικοί πρόσφυγες από την Αίνο, τα Δαρδανέλλια, τον Πόντο κ.α. (πρόκειται για τον σημερινό οικισμό της Απολλωνιάδας). www.alexpolisonline.com/2020/07/1923.html

Η ίδια πάντα εφημερίδα “ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ” της Θεσσαλονίκης καταγράφει και άλλες πληροφορίες για την Αλεξανδρούπολη.

Για το εποικιστικό σχέδιο του Νομού Έβρου αναφέρει ότι πρόκειται να γίνει ανοικοδόμηση 600 οικίσκων συνολικού κόστους 1.200.000 δρχ. ενώ θα επισκευαστούν άλλοι 800 κόστους 600.000 δρχ. (Είναι σημαντικό, πιστεύω να υπενθυμίσω ότι όταν γράφονταν τα παραπάνω δεν είχε ακόμη συμβεί η Καταστροφή της Σμύρνης και η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης).

Για το λιμάνι, που το χαρακτηρίζει απλά ως «νηοδοχή αβαθή» γράφει ότι δεν παρέχει ασφάλεια και δυσχεραίνει την εμπορική δραστηριότητα.

Πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης διακινούνταν για την Ευρώπη με ατμόπλοια η πλούσια παραγωγή της Θράκης (βελανίδια, σιτηρά, καπνός, μαλλιά, κουκούλια, δέρματα, σουσάμι, τυριά κ.α.).

Ο δημοσιογράφος αναφέρει και τη μεγάλη σημασία που είχε η ανάπτυξη της γεωργίας στη Θράκη, υπενθυμίζοντας τη φράση του Γενικού Διοικητή Θράκης Χαράλαμπου Βοζίκη προς τον γεωπόνο Παν. Δεκάζο το 1921: «Η Γεωργία είναι το παν εν Θράκη και όταν γεωργικώς επιτύχωμεν εν Θράκη, η Θράκη θα σώση την Ελλάδα».

Δεν παραλείπει να αναφέρει ότι είχε εκπονηθεί και μελέτη από τον ειδικό μηχανικό Ανδρούτσο, που προέβλεπε την κατασκευή ενός σύγχρονου λιμανιού με δρόμους από το λιμάνι προς βορά. Όμως έως τότε το έργο παρέμενε στα χαρτιά.

Και η αποβάθρα σε αρκετά σημεία ήταν κατεστραμμένη.

«Το Δεδεαγάτς είχεν ανασκαφή εκ θεμελίων επί Βουλγαρικής κατοχής. Είναι τόσον γνωστά τα έργα βίας, τα βασανιστήρια του πληθυσμού, τα βάρβαρα μέσα και μέτρα τα οποία μετήρχοντο και μετεχειρίζοντο οι Βούλγαροι, ώστε να περιττεύη η επανάληψις αυτών. Πρέπει όμως να γνωσθή ότι παρά το Δεδεαγάτς υπάρχει χωρίον “Μαχαλάς” ονόματι, εις ο διαμένουν Βούλγαροι. Το χωρίον αυτό εκτίσθη από τα κλοπιμαία είδη οικοδομικής των κριμνησθεισών (εγκαταληφθεισών) οικιών του Δεδεαγάτς…» (πιθανό να εννοεί τον συνοικισμό της Καλλιθέας).

Οι Βούλγαροι κατέστρεψαν τα πάντα και φεύγοντας πήραν μαζί τους ότι μπορεί να φανταστεί ανθρώπου νους. Ακόμη και το μηχάνημα του θαυμάσιου Φάρου πήραν αλλά το επέστρεψαν καθώς τους απείλησαν οι Γάλλοι. «Σήμερον δε ελαφρώς πληγωμένον, ρίπτει τας δέσμας τού παρήγορου φωτός του εις το πολυκύμαντον Αιγαίον και οδηγεί τους ναυτιλλομένους εις ασφαλή καταφύγια και δεικνύει την αλάθητον υγράν οδόν».

Στην Περιφέρεια του Νομού Έβρου οι Βούλγαροι είχαν καταστρέψει ολοσχερώς τα χωριά Δορίσκος, Λευκίμη, Μάκρη και Κίρκη.

«Σήμερον η τεχνική υπηρεσία του εποικισμού καταγίνεται εις την συμπλήρωσιν της ανοικοδομήσεως και επισκευής, παλαίουσα ποικιλοτρόπως προς διαφόρους ελλείψεις και απαιτήσεις».

Παρακάτω στη φωτογραφία βλέπουμε τις εργασίες ανοικοδόμησης της κατεστραμμένης από τους Βούλγαρους Μάκρης. (Από το βιβλίο του Μιχαήλ Αιλιανού “Η περίθαλψις των προσφύγων 1917-1920”).

Η εφημερίδα σχολιάζει και το ημιτελές κτίριο που οι Νεότουρκοι προόριζαν για σχολή, η κατασκευή του οποίου θα μπορούσε να συμπληρωθεί ώστε να συμπεριλάβει δημόσια γραφεία. Εννοεί τη μετέπειτα Παιδαγωγική Ακαδημία ή αλλιώς το «στοιχειωμένο σπίτι» της Αλεξανδρούπολης.

«Ως πόλις το Δεδεαγάτς είνε η αρίστη των Θρακικών πόλεων, ευνοηθείσα δε υπό της φύσεως δύναται να καταστή, Κυβερνητική μερίμνη η πρώτη Θρακική πόλις και από απόψεως κινήσεως και πλούτου».

Κάπως έτσι τελειώνει το οδοιπορικό της εφημερίδας στην Αλεξανδρούπολη του 1922.

Όσα θ΄ ακολουθούσαν θα ήταν τραγικά για τον ελληνισμό της Ανατολίας. Χιλιάδες πρόσφυγες θα κατακλύσουν και πάλι την Ελλάδα. Ο Νομός Έβρου θ΄ ανοίξει ξανά την αγκαλιά του για να υποδεχθεί όσους του αναλογούσαν.

Πρόσφυγες που «περιμένουν» στην Αλεξανδρούπολη

Μια από τις πολλές φωτογραφίες του George Divine Treloar, του Αυστραλού αξιωματούχου που έσωσε χιλιάδες πρόσφυγες (https://journals.openedition.org/ceb/19253).

Περισσότερα για τον ανθρωπιστή George Divine Treloar στο άρθρο μου «Οι πρώτες ημέρες των προσφύγων στην Αλεξανδρούπολη του 1922-1923. Η συμβολή του ανθρωπιστή Τρελόαρ»: www.alexpolisonline.com/2020/06/1922-1923.html

Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)

πηγη: Η Αλεξανδρούπολη παραμονές της Καταστροφής της Σμύρνης (alexpolisonline.com)